Para decidir cal é o mellor método para ensinar, debemos utilizar unha clasificación operativa das formas de ensinar; definir a meta compartida da educación e revisar o proceso que seguimos cando aprendemos.
Unha vez vistos todos estes ingredientes, poderemos xustificar que método se adapta mellor aos procesos biolóxicos de aprendizaxe.
Escollemos unha clasificación das formas de ensinar:
Son moitas as clasificacións que se fan das metodoloxías de aprendizaxe. A que mellor se adapta ao tema que imos tratar é a que se estende, dentro dun continuo, entre a aprendizaxe por descubrimento e a aprendizaxe por recepción.
- Aprendizaxe por descubrimento: De corte constructivista puro, é o alumno, a alumna quen constrúe o seu coñecemento en base ás súas experiencias.
- Aprendizaxe por recepción: O alumno recibe de forma pasiva unha información, que ten que integrar ou acomodar nos seus esquemas previos.
Decidir cal dos dous métodos é o óptimo é unha vella discusión dentro do contexto educativo. As persoas que defenden a aprendizaxe por descubrimento fano en base a que a curiosidade é o motor da aprendizaxe, facerse preguntas ás que tentar atopar respostas. Defenden que só mergullando aos alumnos e alumnas neste proceso de descubrimento atópase a forma de non poñer límites á súa creatividade. O profesorado neste caso media entre coñecemento e aprendizaxe, deseñan situacións facilitadoras da aprendizaxe. No polo oposto, as persoas que defenden a aprendizaxe por recepción, fano en base a que é imposible que nunha vida unha persoa poida alcanzar o coñecemento que se construíu durante séculos, se tivésemos que descubrir todo o coñecemento, din, a morte sucedería no intento.
Que buscamos cando ensinamos? Cal é a nosa meta compartida?
Defensores dun e outro tipo de forma de aprender coinciden en que o que se busca é alcanzar un tipo de aprendizaxe específica, a aprendizaxe con significado, a aprendizaxe significativa. Unha aprendizaxe con significado é aquela que nos serve para construír respostas a situacións novas, a problemas e cuestións distintas ás presentadas durante a aprendizaxe, permítenos inferir respostas que non están recollidas de forma directa nun texto e seguir dando pasos, descubrindo, a partir dos coñecementos.
Que se produza ou non unha aprendizaxe con significado depende duns factores que foron moi estudados no ámbito da investigación e práctica educativa. Por tanto son consistentes, válidos e fiables:
- Os contidos presentados deben ter en conta os coñecementos previos do alumno e partir deles.
- O material que se utilice ha de ser significativo, tanto a nivel lóxico (ben organizado e presentado), como psicolóxico (debe espertar o interese do alumno).
No seu libro “Aprendizaxe e instrución” R.E. Mayer debulla ata a máis pequena acción todos e cada un dos procesos, todas e cada unha das variables que entran en xogo. É un libro que realiza unha exhaustiva revisión da investigación realizada acerca da práctica educativa e busca atopar o cóctel ideal de ingredientes para lograr este tipo de aprendizaxe no alumnado, a aprendizaxe con significado.
O modo de ensinar por descubrimento ou por recepción é un dos aspectos que se estudan neste libro, froito dun debate que empezou nos anos 60 do século pasado, con Bruner á cabeza, revolucionando o sistema educativo desde a práctica docente. A docencia debía deixar de ser unha transmisión de coñecementos, alumnos e alumnas debían deixar de ser suxeitos pasivos, meros receptores do coñecemento para converterse en protagonistas. Segundo Bruner esta era a única forma de que alumnos e alumnas alcanzasen un tipo de aprendizaxe con significado. Con todo, se revisades os resultados da investigación, podedes ver que entre os factores crave para lograr un tipo de aprendizaxe con significado non se atopa o modo de ensinar. Convídovos a pararvos e a reflexionar sobre isto.
Como sucede a aprendizaxe no noso cerebro?
Antes pensabamos que o cerebro dunha persoa moi intelixente debía ter unhas zonas cerebrais moito máis grandes que as das demais persoas. As investigacións que hoxe en día poden facerse non dan soporte a esa hipótese.
O quiz da intelixencia está no uso. Gústame explicalo cunha analoxía, a dunha rede de estradas. A historia da nosa rede de estradas:
Os nosos antepasados o que fixeron foi abrir camiños ao seu paso en zonas nas que a natureza lles permitía pasar e que lles permitía chegar a un destino que querían alcanzar. Nin se abriron todos os camiños posibles nin todos eran do mesmo ancho. Os que tiñan máis transeúntes necesitaron ser ancheados, ata converterse hoxe en autoestradas, os que tiñan menos hoxe son estradas secundarias ou camiños. E as que non se escolleron aínda non foron exploradas.
Que lugares do mundo coñecemos con maior probabilidade? Pois aqueles aos que chegan as mellores estradas. En que lugares construimos aeroportos ou estacións de trens de alta velocidade?.
Pois así é como funciona o noso cerebro, nacemos con todas as posibilidades de conexión e, segundo as imos usando, unhas convértense en autoestradas, outras en autovías, outras en vías rápidas, outras en estradas nacionais, outras autonómicas, outras son comarcais e outras non pasan de ser camiños. Dependendo das nosas tarefas diarias, do coñecemento ao que teñamos acceso, dos nosos intereses… imos construíndo a nosa propia rede de estradas. Que nos pasamos o día facendo integrais? Pois esta será unha das nosas autoestradas, Que non facemos nunca para comer? Pois como moito será un camiño.
É apaixonante a plasticidade coa que nacemos.
Esta curta exposición pode ser suficiente para o tema que nos ocupa. Os campos da neuropsicoloxía e da psicobioloxía son apaixoantes polo moito que queda por descubrir e, polo tanto, por facer para adaptar os nosos métodos de ensino ao novo marco teórico no que nos movemos.
Concluíndo… Existe un método mellor que outro para conseguir a nosa meta?
Se compilamos, escollemos a continua Aprendizaxe por descubrimento -> Aprendizaxe por recepción para decidir en que lugar nos colocamos como persoas educadoras; como meta puxémonos que o noso alumnado alcance un tipo de aprendizaxe con significado e vimos que o noso cerebro é un lenzo cun bosquexo, no que cada persoa escolle que liñas utiliza para a súa composición final.
Agora, activemos os nosos coñecementos previos e ideas:
- Que profesores/ as lembrades con máis agarimo?
- Como eran as súas clases?
- Algunha vez emocionástesvos lendo un libro?
- Algunha vez escoitastes unha explicación que vos “abriu a mente”?
- Pensades que, segundo a idade, adquiren máis ou menos valor un tipo ou outro de aprendizaxe?
- Creedes que poderiamos coñecer o noso mundo actual só por descubrimento?
- Pensades que é eficaz ter unha caixa de ferramentas con só un trade, aínda que teña todos os accesorios do mercado?
A investigación no ámbito educativo e a nosa propia experiencia non deixan dúbida: A aprendizaxe que se alcanza é significativo se parte do coñecemento previo de cada alumno/a, se se presenta dunha forma lóxica e estruturada e se somos capaces de espertar a curiosidade e motivación do alumnado.
Para conseguir esta aprendizaxe significativa debemos pararnos. Detectar o coñecemento previo do alumnado non é só saber de que contidos dispón, é sobre todo detectar que autoestradas ten xa construídas, para utilizalas e comezar unilas con outras, ancheándoas. Coñecer o alumnado é fundamental para ser eficaces á hora de decidir que forma de ensinanza utilizar para adaptarnos mellor á súa forma de entender o mundo.
Un bo método é o que fai que pares, que reflexiones, que cambies a túa forma de ensinar un mesmo contido para adaptalo ao teu alumnado, de forma que esperte o seu interese, sentíndose competente.
A partir de aí, dese coñecemento, xa cada alumno/para pode ampliar o descubrimento do seu mundo. Cada profesor, cada profesora pódese sentir con maior ou menor comodidade nun punto do continuo “por descubrimento -> por recepción” e coa súa práctica aprender a moverse libremente no continuo. Cada momento, cada situación, cada contido, cada aprendiz require múltiples combinacións. O fundamental é dotar de recursos ao profesorado para que senta confianza á hora de moverse nese continuo.
Investigación-Acción… e volta a empezar.
0 Comments