Emoción e cognición na aprendizaxe:

As emocións na aprendizaxe son inevitables e a aprendizaxe sucede sen querer, en todos os momentos, durante toda a vida.

A habituación é outro dos nosos procesos de aprendizaxe, quizais o máis profundo, porque ocorre a nivel xa inconsciente. Aprendemos a camiñar, a sentarnos, a conducir, a atarnos os cordóns, a ver na TV situacións que ocorren neste momento e noutro lugar e son tantas as veces que o facemos, que nos habituamos, xa non nos emocionamos mentres levamos a cabo o aprendido.

A habituación é o que nos permite dar cada vez un paso máis no noso proceso de aprendizaxe e o motivo polo que somos unha especie que vive con metas de autorrealización, o que buscamos é precisamente emocionarnos co que facemos, cada vez queremos un pouco máis.

Necesitamos habituarnos para avanzar e necesitamos deshabituarnos para comprender.

Crianzas e persoas adultas, dispoñemos dos mesmos recursos?

As persoas adultas vivimos habituadas, vendo fácil o que en realidade foi moi difícil de aprender.

Os procesos de aprender a andar, a correr, a subir e baixar escaleiras, a ver na TV imaxes de gran dureza sen emocionarnos, a ler, a escribir… quizais fosen dos procesos máis custosos, tanto en tempo como en recursos investidos. 

Para as crianzas estes procesos son custosos, emociónanse con cada descubrimento, con cada logro… e vanse tamén habituando, ata que comeza outra nova xeración, normalmente con parecidos e diferentes contidos e procedementos para aprender.

Estas emocións poden xogar a favor ou en contra da aprendizaxe, poden levar a comportamentos resilientes e proactivos ou a comportamentos de disruptividade ou depresivos.

A diferenza entre mostrar un grupo ou outro de comportamentos, ten moito que ver coa nosa competencia para regular as emocións e para establecer obxectivos realistas. Coa intelixencia emocional e a intelixencia executiva.

A intelixencia emocional permítenos superar estados de frustración, inevitables en todo proceso de aprendizaxe, a executiva é a que planifica, dota de recursos a cada subproceso, ségueos, rectifica o que faga falta e avalía.

A intelixencia executiva é o director da orquestra no noso cerebro, a emocional é a que nos leva a estar nese momento alí, aprendendo, ou nos fai fuxir despavoridos ou rebelarnos ó proceso de aprendizaxe.

E a intelixencia executiva non acaba de desenvolverse, como mínimo, ata pasada a adolescencia. Os estudos neuropsicolóxicos así o demostraron, os últimos mesmo chegan a demostrar que non sempre acaba de desenvolverse.

Da nosa habituación nace a incomprensión cara os comportamentos infantís e adolescentes, e algúns adultos, cando son o máis normal, a natureza sempre é sabia.

A natureza fainos vivir sen intelixencia executiva formada e, por tanto, con capacidade limitada de avaliación da situación, planificación, acción, seguimento e avaliación por, entre outras (reflexiono eu) unha razón fundamental: a aprendizaxe que facemos a idades temperás leva consigo tantos riscos e tantos recursos que esta intelixencia, tras avaliar a situación diría: perigo para a integridade, a mellor opción é a inactividade.

De que nos dota a natureza cando nacemos para adaptarnos ao ambiente?

De emocións, básicas, ao principio e que se van facendo complexas conforme crecemos, por mera combinación desas básicas.

Todos os mamíferos nacemos con ese kit emocional, sobre o que agora hai polémica… Son 4 ou son 6?.

• Paul Ekman atopou nos seus estudos 6 emocións básicas: medo, alegría, noxo, ira, tristeza e sorpresa e fíxoo por medio de estudos transculturais e doutros mamíferos. Se compartimos entre culturas e con outros mamíferos estas expresións, son universais, e por tanto forman parte da nosa equipaxe xenética.
• Os novos estudos de neurociencias déixanas en 4, poñendo no mesmo grupo a medo e sorpresa, por unha banda, e a ira e noxo, por outro.

Esta polémica tampouco é tan importante para nós, o importante é que os bebés nacen con ese kit emocional e son as emocións as que lles fan parar en seco ante unha situación inesperada ou as que lles levan á acción.

Non existen emocións malas, nin boas, todas son necesarias para a nosa supervivencia e para vivir de forma plena. O que debemos aprender é a xestionalas, para chegar á adolescencia da mellor forma posible, preparados para o desenvolvemento da nosa cortiza prefrontal, da nosa intelixencia executiva.

Como apoiar as súas aprendizaxes?

Entender este proceso é vital para ser educadores, educadoras… non podemos pedirlle peras ao olmo e non podemos interpretar o comportamento infantil desde a mente adulta, porque é diferente.

Os motivos que esconden os comportamentos infantís non teñen os mesmos compoñentes que os adultos e, na gran maioría dos casos, están intimamente ligados a unha regulación emocional pouco adaptativa. Non son capaces de xestionar as súas emocións e non son capaces de deixar de emocionarse. Este círculo pode romperse con educación en xestión emocional.

Calquera emoción é adaptativa e desadaptativa, depende do contexto. Todas son necesarias. Un contexto educativo propicia a aprendizaxe en regulación emocional cando permite que aparezan as emocións no proceso, tan necesarias para mobilizar os demais recursos e, á vez, ensina a regulalas.

Desde casa, un estilo educativo baseado na disciplina positiva é o mellor modo de axudar aos nosos fillos e fillas no proceso.

Desde o colexio, unha perspectiva sistémica e procesos de ensino-aprendizaxe de corte constructivista son a mellor forma de abarcar a diversidade.

Familias e profesorado comparten a gran meta de sumar e axudar ás crianzas desenvolver a súa intelixencia executiva, con base na regulación emocional, o que lles permita afrontar con éxito os conflitos cotiáns e as situacións que implican riscos, á vez que deixar nas súas mans a decisión de ser cidadáns responsables, facerlles sentir protagonistas nos seus procesos.

Nunha sociedade tan anti-todo é necesario máis que nunca políticas prol-convivencia.