Consideracións iniciais
Preparación da unidade: A competencia de aprender a aprender do alumnado está moi relacionada con nosa propia competencia para ensinar a aprender, que en A trote tratamos de forma específica nos recursos para o profesorado. Avanzamos que non cremos que se trate tanto da forma que teñamos de dar clase, debemos sentirnos cómodas no noso propio estilo, do que se trata é de ter en conta as necesidades do alumnado, de enlazar contidos e intereses; necesidades e motivacións.
Coñecementos técnicos: Os coñecementos técnicos para ensinar a aprender nunca se acaban, vivimos nun proceso de aprendizaxe continua, cada alumno/a ponnos a proba, ensínanos. Aínda así, entendemos que existen unhas bases sobre as que asentamos toda esta unidade, todas elas moi relacionadas co construtivismo social e coa neuroeducación:
- A aprendizaxe significativa de Ausubel
- O enfoque sistémico
- As estratexias metacognitivas
- A intelixencia executiva
- A teoría das intelixencias múltiples de Gardner
- Os estilos atribucionais y os seus locus de control
- A importancia das expectativas
Competencia a nivel persoal (emocional) e social: Estas competencias son fundamentais para motivar o alumnado. O proceso é arduo mentres aprendemos, frustrámonos e, ás veces, o esforzo non trae a recompensa que esperabamos. Ter un profesorado competente a nivel emocional é fundamental para aprender que os erros non son máis que outra oportunidade para aprender.
Introdución
Os últimos estudos acerca das diferenzas entre o alumnado que alcanza un tipo de aprendizaxe significativa doutros/as, que ou ben non alcanzan a aprendizaxe ou só son capaces de repetir o que aprenderon atópanse sobre todo no uso de estratexias metacognitivas, totalmente relacionadas coa intelixencia executiva, e esta coa emocional (R. Mayer, 2010).
Un estudante eficaz caracterízase por escoller a estratexia máis adecuada ante a tarefa, calcular os recursos que debe poñer en marcha, facer un plan, que vai seguindo e avaliando, facendo as modificacións que considera necesarias, facéndose preguntas e, cando remata, autoavaliando o seu grao de coñecemento no tema.
Os aprendices eficaces son alumnos/as cunhas expectativas axustadas e unha motivación baseada na propia aprendizaxe, son persoas curiosas e ávidas á hora de aprender.
Son poucas as persoas que son capaces de desenvolver estas estratexias por si solos/as. Na maioría dos casos debemos apoialas neste proceso e darlles as ferramentas adecuadas para andamiar o seu propio estilo de aprendizaxe. Se solo lles ensinamos técnicas de estudo, lograriamos un tipo de aprendizaxe memorístico, se ensinamos estratexias é o que en maior medida pode facer que se convertan en aprendices autónomos, motivados.
Aprender a aprender é unha das competencias clave no noso sistema educativo e está moi relacionada cunha das competencias que, como educadores, debemos tamén esforzarnos en cultivar e en mellorar: a nosa capacidade de ensinar a aprender (en A trote tratámola nos recursos para o profesorado). Cada unha das nosas alumnas, dos nosos alumnos ten os seus intereses, as súas necesidades, a súa capacidade, a súa contorna… son tantos os factores que inciden sobre a súa capacidade de aprender a aprender que ás veces sentímonos impotentes. Con todo, ter moitos factores que inciden nunha capacidade é en si mesmo algo moi positivo. Desde o enfoque sistémico no que traballamos, iso é o que nos permite intervir de múltiples maneiras. Se modificamos un dos factores, xa estaremos producindo un cambio.
Non podemos esquecer a pirámide de Maslow cando tratamos este tema. A competencia de aprender a aprender estaría moi relacionada coa necesidade que Maslow chama “de autorrealización”, na cúspide da pirámide. A súa teoría dinos que as persoas investirán os seus recursos primeiro en ver cubertas as súas necesidades máis básicas (alimentación, protección, coidados…) e só estarán motivadas para autorrealizarse se quedan recursos para investir niso. Estas necesidades básicas debemos garantir que estean cubertas, ofrecéndolles un almorzo, un clima de convivencia protector e un interese polas súas condicións persoais. Aínda que existen zonas máis deprimidas econ´´omica e culturalmente, se dende o centro educativo non só amosamos interese por trasladarlles unha serie de contidos, se tratamos de enlazar os contidos cos seus intereses, se promovemos metodoloxías de aprendizaxe-servizo… acadaremos moito mellores resultados en tódolos niveis.
Obxectivos
- Dotar ao alumnado das estratexias necesarias que lle permitan recoñecerse como aprendiz, aceptarse, aprender a mellorar e sentirse protagonista do seu propio proceso de aprendizaxe.
- Espertar no alumnado a curiosidade na aprendizaxe.
- Dotar ao alumnado de estratexias executivas e metacognitivas.
- Ensinar ao alumnado a autoavaliarse no proceso e no resultado.
Contidos
Sesión 1: Presentación do programa, activación de coñecementos previos e obxectivos.
Sesión 2: Situacións idénticas promoven emocións diferentes, dependendo do estado emocional propio e das diferenzas que existen respecto doutras persoas.
Sesión 3: Aprendizaxe en recoñecemento emocional.
Sesión 4: Aprendizaxe en xestión emocional. Como xestionar as emocións propias.
Sesión 5: Aprendizaxe en xestión emocional. Como xestionar as emocións dos demais.
Metodoloxía
A metodoloxía será activa e participativa, con dinámicas grupais, por equipos e de lapis e papel.
Temporalización
Esta unidade desenvólvese durante 5 sesións de 50 min. de duración e con frecuencia semanal.
Indicadores de avaliación
Para avaliar o proceso, na plantilla para o deseño de sesións dispoñedes dun apartado, que podedes completar con anotacións sobre o transcurso de cada unha das sesións e informacións que vos faga chegar o resto do profesorado.
Para a avaliación dos resultados, dispoñedes na última das sesións do Cuestionario de avaliación que cubrirán os alumnos/as e podedes seguir recollendo información, tanto do equipo docente (sobre todo acerca do cambio na actitude do alumnado referente ao estudo) e o grao de mellora nas cualificacións en cada unha das materias.
Convertemos a frustración en motor.
Non vos esquezades de descargar a vosa plantilla para o deseño de sesións, para anotar nela os contidos que pensades que poden adaptarse mellor ao voso grupo. Comezamos!
Creamos a disposición en “U” na clase (5 min).
Podemos comezar esta nova unidade cunha das preguntas que para ela tedes dispoñibles nas Dinámicas de presentación, ou deseñando unha pregunta que vos resulte potente para comezar falar do tema de aprender a aprender (5 min).
Presentamos esta unidade de titoría: Para iso tedes dispoñible a presentación do programa, xusto antes deste apartado de “Deseño de sesións” (5 min).
Sería adecuado escoller unha dinámica de cohesión grupal que se poida repetir varias veces, cronometrando o tempo ou medindo dalgunha forma os progresos nos resultados. Unha que nos parece moi adecuada é a dos “aros”, xa que é rápida e permite comprobar moi facilmente os progresos. Para esta primeira sesión o tempo estimado é de 10 minutos, pero para as seguintes xa sería moito menor.
É o momento de reflexionar sobre a frustración, o gran “inimigo” da aprendizaxe, para iso propoñemos o traballo individual coa Ficha: “As emocións e o traballo” (10 min).
Posta en común en gran grupo: (10 minutos)
- Emocionámonos máis cando investimos o noso esforzo nunha tarefa?
- Que sentimos cando, tras o esforzo, vémonos recompensados?
- Que sentimos cando a tarefa se fai moi complicada ou os resultados non son os esperados?
- Cando unha tarefa énos moi fácil, que sentimos cando acadamos un bo resultado?
- Celebrades, por exemplo, co mesmo énfase, ser capaces de subirvos a unha cadeira como o faría un neno de 2 anos?
- Como pensades que se relacionan o esforzo coa satisfacción?
- Sería certo dicir que, canto maior é o esforzo, maior é a sensación de satisfacción?
- Para que pensades que serve a frustración?
- Coñecedes a algunha persoa perfecta, que nunca se equivoca?
- Que tería pasado se de pequenos, despois da primeira caída, non quixerades tentalo de novo?
- Que pensades que debedes facer agora se algo aínda non vos sae como queredes?
- Pensades que a frustración pode ser o que vos dea as forzas necesarias para volver tentalo?
Reflexión final: Se a natureza é sabia e é moi difícil, por non dicir imposible, deixar de emocionarnos, para que pensades que serven a frustración? (dános a enerxía necesaria para tentalo con máis recursos, se os desvotamos berrando, apretando os puños… estamos perdendo a oportunidade de aprender) (5 min).
Volvemos colocar a aula (5 min).
Accesos:
Crear disposición en forma de “U”
Descargas:
Recoñecémonos como protagonistas da nosa aprendizaxe.
Axustamos as nosas expectativas.
Crear a estrutura de clase en “U” (5 min).
Repaso da sesión anterior: Preguntámoslles que lembran da sesión anterior (presentación da unidade, frustración, satisfacción, esforzo) (5 min).
Facemos de novo de forma rápida a dinámica de cohesión e comparamos resultados (5 min).
A dinámica que propoñemos para esta sesión ocupará practicamente todo o tempo, é a dinámica da “papeleira”, que tedes dispoñible no apartado de descargas nesta sesión. No pdf podedes acceder a toda a información e materiais necesarios. Trátase dunha dinámica moi completa para avaliar a madureza do noso alumnado, o seu grao de motivación e compromiso co estudo, o seu estilo atribucional e o seu grao de realismo nas súas expectativas, todo mediante un xogo. Para eles/as, supón unha experiencia para ver como actúan como aprendices, para recoñecerse como tales e para sentirse protagonistas no proceso.
Ao finalizar a dinámica recolleremos as follas de cada alumno/a, para a súa avaliación e para, no caso de ser necesario, establecer un calendario de entrevistas coas persoas que, ou ben fixéronse imposible a tarefa (evitan a sensación de fracaso), ou ben acomodaron na posición máis fácil (buscan máis o éxito que a sensación de satisfacción no proceso), co propósito de entender os seus motivos e ofrecerlles apoio para un cambio de actitude.
Nas seguintes sesións provocaremos a súa reflexión sobre as estratexias que usan para aprender.
Volvemos deixar a aula como estaba antes da sesión de titoría (5 min)
Accesos:
- Crear unha disposición en forma de “U” na clase
- Dinámicas de cohesión
- Dinámicas para aprender a aprender (aquí tedes a dinámica da papeleira)
Descargas:
Diferentes materias. Distintas estratexias.
Colocación do mobiliario na aula, con mesas agrupadas para o traballo en equipo (5 min).
Repaso da sesión anterior. Que lembran? Que conclusións sacaron da dinámica da papeleira? (5 min).
Dinámica de cohesión que fixemos nas anteriores sesións (5 min).
Para esta unidade de titoría formamos equipos de traballo cooperativos (heteroxéneos en canto a características individuais de capacidade, xénero, etnia, características socioculturais…) (5 min).
Entregamos a cada equipo a ficha “Imos pensar nas nosas estratexias” e pedimos que reflexionen sobre as estratexias que utilizan en cada grupo de materias (linguas, científico-tecnolóxicas, artísticas, de contido teórico e prácticas) (20 min).
Explicamos que estas fichas serán as que utilicemos nas seguintes sesións, para expoñer en gran grupo, tentando atopar as similitudes e as diferenzas entre as estratexias que se utilizan nas distintas áreas de coñecemento e facemos que se comprometan traelas nas vindeiras sesións (5 min).
Colócase de novo o mobiliario na aula (5 minutos).
Accesos:
Descargas:
Similitudes e diferenzas entre as distintas materias.
Colocación do mobiliario na aula en forma de “U” (5 min).
Dinámica de cohesión que fixemos nas anteriores sesións. Vemos os progresos (5 min).
Repaso da sesión anterior: Preguntamos que lembran do traballo realizado na sesión anterior, pedimos que preparen os seus materiais para a exposición e que nomeen en cada grupo a unha persoa que irá apuntando todo o que se escribe no encerado nun papel para o seu traballo posterior (5 min).
Exposición en gran grupo: Sae ó encerado un dos compoñentes de cada grupo, que contará ó resto do grupo a área de coñecemento que trataron e exporán as súas respostas á primeira pregunta, de forma sucesiva para cada área do coñecemento. Entre todos, debatemos acerca dos puntos en común e as diferenzas, o titor/a encárgase de transcribir os resultados desta reflexión no encerado e asegurarase que os secretarios/as de todos os equipos o pasan a papel antes de borrar e pasar á seguinte pregunta. Saen outros compoñentes de cada grupo para a segunda pregunta e así sucesivamente ata que se acaba (30 min).
Colócase de novo o mobiliario da aula (5 min).
Materiais necesarios:
- As fichas cubertas na anterior sesión
Accesos:
Descargas:
Aprendemos a marcar os nosos obxectivos.
Colocación do mobiliario na aula para o traballo en equipos (5 min).
Repaso da sesión anterior: Vimos as similitudes e diferenzas entre as distintas estratexias que se poñen en marcha en cada área de coñecemento (5 min).
Presentación da sesión: Hoxe traballaremos de novo por equipos, marcando obxectivos, planificando os nosos pasos, seguíndoos e avaliándoos. (5 min).
Primeira parte da ficha “Obxectivos”. Explicamos as condicións que ten que cumprir un enunciado para poder chamarse “obxectivo” (positivo, concreto, realista e alcanzable a curto prazo). Cada equipo marca un obxectivo-exemplo na área de coñecemento que traballou con anterioridade (10 min).
Posta en común en gran grupo: Cada equipo pon en común o seu enunciado e compróbase que cumpre coas condicións (positivo, concreto, realista e alcanzable a curto prazo) (5 min).
Traballo en equipo. Con axuda da folla-resumen que o secretario/a do grupo ten da sesión anterior, cumprimentan as demais partes da ficha “Obxectivos” (10 min).
Posta en común en gran grupo do traballo de cada equipo (10 min).
Colócase de novo a aula (5 min).
Accesos:
- Dinámicas Aprender a aprender (Aquí tedes a dinámica “Obxectivos”)
Descargas:
Reflexionamos
Colocación do mobiliario na aula en forma de “U” (5 min).
Repaso de toda a unidade: Vimos o importante que é aceptar os fallos como parte do proceso de aprendizaxe, decatámonos, por medio do xogo coa papeleira, do noso protagonismo como aprendices e o importante que é non perder nunca de vista o obxectivo; despois vimos que, aínda que existen estratexias comúns para as diferentes materias, tamén hai diferenzas, que analizamos e traballamos en equipo, antes de aprender a marcarnos obxectivos, a planificar os nosos pasos, a seguilos e a avaliarnos . Agora tócanos reflexionar (5 min).
Vídeo de motivación, en accesos nesta sesión (5 min).
Reflexión (15 min).
- Que vos pareceu?
- Algunha vez pensastes en rendervos ante un soño, porque parece inalcanzable?
- Sabedes que detrás dunha gran meta sempre existen unha chea de pequenos obxectivos cumpridos?
- Que pensades que debedes facer se algo vos gusta e vos din que non poderedes, ou que non saberedes?
- Que estades dispostos a facer hoxe mesmo, cal vai ser o voso primeiro obxectivo?
- Pensades que a ESO abre ou pecha portas cara ao voso futuro?
Ofrecemos apoios para que establezan obxectivos, para que planifiquen, sigan e avalíen o seu traballo a animamos que llo pidan tamén ó profesorado se a dificultade a teñen nunha materia en concreto. No apartado de descargas desta sesión tedes fichas para apoiar os procesos de planificación, seguimento e autoavaliación.
Entregamos e recollemos cubertos os cuestionarios de avaliación desta unidade (5 min).
Facemos de novo a dinámica de cohesión coa que empezamos a unidade. Ao finalizar lembrámoslles os tempos conseguidos en cada unha das sesións e nesta última. Que pasa cando afrontamos unha nova tarefa? E despois, cando xa sabemos como facela? (5 min)
Colócase de novo o mobiliario da aula (5 min).
Accesos:
- Dinámicas de cohesión grupal
- Vídeo de motivación
- Dinámicas para Aprender a Aprender (aquí tedes os planifico, sigo e avalío).
- Colocación da aula en forma de “U”
Descargas:
